Advies: positief, binnen budget
Samenvatting van de aanvraag
“Frontaal presenteert maandelijks hét literair podium van Rotterdam. Als literaire show brengt Frontaal de toplaag van aanstormend schrijftalent uit Nederland en België samen met gevestigde auteurs naar de stad. Frontaal brengt literatuur op een frisse manier aan de mens: vernieuwend en divers, gezellig en ongedwongen, zittend in een bioscoopstoel met een biertje in de hand. Iedere derde zondag van de maand is Frontaal het verhalend hart van literatuurstad Rotterdam. Op wisselende locaties én thuis of onderweg in je favoriete podcast-app.
Als Frontaalbezoeker heb je geen kennis van literatuur nodig. Deze laagdrempeligheid hoort bij de missie van Frontaal. De energieke optredens, de diversiteit binnen het programma en de actuele gasten (vaak met verschijningen in de landelijke media) maken literatuur en woordkunst aantrekkelijk voor een breed publiek. Tijdens Frontaal zijn er voordrachten en performances, diepgravende interviews, audiovisuele presentaties, workshops en publieksparticipaties met prijzenpakketten. De informele aanpak, de vrije presentatie en de aankleding met een huiskamersetting zorgen er verder voor dat bezoekers en auteurs zich thuis voelen bij Frontaal. Met haar zorgvuldig samengestelde programma’s presenteert Frontaal een formule die elders in Nederland ‘letterlijk niet bestaat’ en ‘een voorbeeld is voor hoe literatuur gepresenteerd hoort te worden’, aldus schrijvers Maartje Wortel en Ilja Leonard Pfeijffer. Frontaal is het enige podium in de hele Benelux dat met dit format maandelijks terugkerend is en is hiermee een unique selling point voor literatuurstad Rotterdam.
In de Cultuurplanperiode 2025-2028 kijkt Frontaal met een brede blik naar de stad. Met diversiteit, actualiteit en verbinding als speerpunten presenteert Frontaal maandelijks met passie het vuur van de literatuur live in Rotterdam. Met een spreiding van de activiteiten en het toevoegen van nieuwe manifestatievormen, die in de vorige Cultuurplanperiode zijn ontstaan, vergroot Frontaal het bereik van haar missie om grenzen weg te halen en op nieuwe manieren te verbinden. Frontaal stimuleert in talentontwikkeling, het opzetten van samenwerking en het klimaat van de Rotterdamse en Nederlandse letteren. In 2025-2028 heeft Frontaal de volgende onderdelen voor ogen:
Artistieke en inhoudelijke kwaliteit
De commissie beoordeelt de artistiek-inhoudelijke kwaliteit als goed. Het vakmanschap van Frontaal blijkt uit de auteurs die het programmeert op zijn maandelijkse literaire show. Niet zozeer de prominente auteurs die iedereen wel wil boeken, maar de combinatie van jonge talenten met schrijvers met aantoonbare reputatie. Veel van die jonge auteurs zijn inmiddels doorgebroken. Dat Frontaal hen al in een vroeg stadium heeft ontdekt, bewijst dat de aanvrager het speelveld kent waarop het opereert en in staat is om het kaf van het koren te scheiden. Frontaal is dan ook een gewilde samenwerkingspartner. Beste voorbeeld is de CPNB, dat het aandurfde om Frontaal de organisatie van een Boekenweekfestival toe te vertrouwen. De instelling kreeg zo de kans om een landelijk groot evenement als de Boekenweek af te sluiten. Het pleit ook voor Frontaal dat ze de uitdaging aandurfden.
Toch is het de vraag of de aanvrager hetzelfde vakmanschap in huis heeft om de schrijverskampen of schrijfwedstrijden te organiseren, die zij voorbereidt voor de cultuurplanperiode 2025-2028. Daar zijn andere competenties voor nodig. In het plan wordt niet toegelicht of Frontaal deze vaardigheden in huis heeft of hoe ze die in huis gaat halen. De uitwerking van het programma tijdens het schrijverskamp biedt daarmee onvoldoende garanties. Over het uitschrijven en het organiseren van een schrijfwedstrijd wordt helemaal niet toegelicht hoe Frontaal dat gaat aanpakken.
De zeggingskracht van Frontaal is groot. Bij iedere literaire avond weet de instelling niet alleen een publiek te trekken, maar de bezoekers ook bij het gesprek te betrekken. Iedere literaire auteur die voor het eerst te gast is in WORM wordt weer verrast door het engagement vanuit de zaal. Door de avonden te laten reizen door het land zorgt de organisatie ervoor dat het publiek voor de unieke formule van ‘bewezen auteur & jong talent op één podium’ wordt vergroot.
De plannen voor nieuwe activiteiten, zoals voor een schrijverskamp en schrijfwedstrijd, richten zich primair op een per definitie kleine groep van makers. Frontaal besteedt veel minder aandacht aan de manier waarop het meer en een ander type bezoekers kan trekken om daarmee de zeggingskracht nog verder te vergroten. Uit de analyse van het Culturele Doelgroepenmodel wordt niet duidelijk welke doelgroepen over- en welke ondervertegenwoordigd zijn. In het beleid en de aanpak van de organisatie wordt ook geen gericht onderscheid gemaakt tussen de doelgroepen. De indruk wordt gewekt dat de organisatie er te vanzelfsprekend vanuit gaat dat hun laagdrempelige programma’s automatisch voor iedereen geschikt zijn en dat iedereen makkelijk te bereiken is met generiek ingezette communicatiemiddelen.
De oorspronkelijkheid van Frontaal zit in zijn vertrouwde formule: een jonge maker deelt het podium met een gevestigde naam, zodat enerzijds de nieuwe schrijvers zich aan een groot publiek kunnen presenteren en anderzijds het publiek met nieuwe stemmen kennismaakt. De inzet van de organisatie en de juiste mix van kennisoverdracht en entertainment tijdens de avond, zorgen ervoor dat het format na ongeveer een decennium niet sleets aanvoelt. De sfeer en de toon van de avonden blijven fris. Bovendien is Frontaal nog altijd een van de weinige Rotterdamse culturele organisaties die kwalitatief hoogstaande auteurs van fictie naar de stad haalt, nu ook uit het buitenland. Waar de oorspronkelijkheid zit in de nieuwe activiteiten (schrijverskamp, schrijfwedstrijd) wordt niet toegelicht. Op zichzelf zijn die niet origineel.
Waarde voor de stad, de bewoner en de discipline
De commissie beoordeelt de waarde voor de stad, haar bewoners en de discipline als voldoende. De interconnectiviteit van Frontaal is goed. De instelling heeft de afgelopen periode het aantal partners uitgebreid. Er zijn meer locaties waar zij programmeert en er zijn meer organisaties (in Nederland en Vlaanderen) waarmee gezamenlijke programma’s worden gemaakt. In de komende periode wordt die lijst verder uitgebreid. Wel wordt de indruk gewekt dat samenwerking Frontaal lijkt te overkomen: de organisatie toont zich verrast dat anderen met hen willen samenwerken. Ook valt op dat er niet wordt nagedacht over de inhoudelijke meerwaarde van een samenwerking. Waarom wil Frontaal programmeren op locaties buiten het centrum anders dan alleen om de spreiding te vergroten? Hoe zorgt Frontaal ervoor dat een avond in De Bakkerij meer wordt dan alleen een avond waarvoor het vaste publiek verder zal reizen? Antwoorden op zulke vragen blijven uit. De inhoudelijke drive achter de samenwerking met de Noorse Zeemanskerk bewijst dat het wel mogelijk is om die antwoorden te formuleren.
De plannen op het gebied van innovatie overtuigen onvoldoende. Wat Frontaal innovatie noemt komt in essentie neer op: doen wat we altijd doen. Nieuwe stemmen programmeren of aanhaken bij relevante actuele maatschappelijke thema’s hoort bij de eigen kerntaak. Wel is het goed dat Frontaal het concept sinds kort exporteert naar andere steden in Nederland en ook in Vlaanderen. Wat Frontaal aan activiteiten toevoegt is weinig origineel. Een voorbeeld is de podcast.
Ook al is het mogelijk om een podcast met een eigen gezicht te ontwikkelen, geënt op het eigen concept, daarmee is er nog steeds weinig onderscheidt met bestaande literaire podcasts. De plannen zijn te weinig uitgewerkt om te overtuigen van het tegendeel. Dat geldt zowel voor de inhoud van de podcast als voor het beoogde publiek ervoor.
Iets vergelijkbaars geldt voor inclusiviteit. Frontaal koestert het brede, diverse publiek met een relatief goede vertegenwoordiging van doelgroep licht, signaleert de mogelijkheden en kansen, maar ontwikkelt vervolgens geen concreet beleid om organisatie, programma, publiek en partners diverser en inclusiever te maken. Dat de avonden al goed worden bezocht rechtvaardigt niet het ontbreken van een marketingplan om een nog diverser publiek binnen te halen. Bovendien hanteert Frontaal een wel erg ruime definitie van diversiteit om zijn eigen beleid in een gunstig daglicht te zetten. Maar een variatie aan genres op het podium aan bod komen heeft niet per definitie met diversiteit te maken.
Zakelijke kwaliteit
De commissie beoordeelt de zakelijke kwaliteit als voldoende. Frontaal heeft een professionele organisatie, ondanks de uitdagende omstandigheden. Mede door de nieuwe samenwerkingen is Frontaal in snel tempo gegroeid, terwijl het nog altijd sterk afhankelijk is van één persoon. De aanvrager toont zich bewust van dit risico door na te denken over manieren om de taken te verdelen (een geleidelijke spreiding tussen zakelijke en artistieke leiding) en een oplossing te bedenken voor mogelijke uitval van de directeur. Uitbreiding van het team is daartoe volgens Frontaal – terecht – noodzakelijk.
Ten aanzien van de codes gaat Frontaal uitgebreid in op het belang ervan, maar legt zelden concreet uit hoe het de codes daadwerkelijk wil integreren en welke stappen het daartoe zet. Zo noemt de organisatie – in het kader van de Code Diversiteit & Inclusie – de eigen toegangsprijs laagdrempelig en benoemt ze het belang om ook mensen met weinig draagkracht de kans te bieden naar de evenementen te komen, maar een aanpak om die publieksgroep dan ook werkelijk te bereiken ontbreekt. Wat betreft de naleving van de Fair Practice Code valt op dat een eerlijke vergoeding wordt vertaald in een standaardbedrag voor iedereen, werknemers en zzp’ers. Of dat bedrag gebaseerd is op een cao of honorariumregeling is niet duidelijk.
De financiële bedrijfsvoering is wankel. De solvabiliteit en liquiditeit waren in 2022 niet op orde. Ook waren er geen reserves, wat een gevaar inhoudt voor de continuïteit. Frontaal laat in zijn begroting weliswaar zien lasten en baten op een gezondere manier in balans te willen brengen, maar licht onvoldoende toe waar de gemaakte keuzes op zijn gebaseerd.
In de financieringsmix is Frontaal nog altijd sterk afhankelijk van subsidies. Ook in de begroting voor de periode 2025-2028 gaat de organisatie ervan uit dat 60 procent van de inkomsten van de gemeente komt. Dat is wel een lager percentage dan blijkens het jaarverslag in 2022 het geval was. Frontaal wil meer aanvragen bij het Letterenfonds en bij private fondsen. Ondanks tegenvallende resultaten uit fondsenwerving in het verleden, lijkt dit door het succes van de aanvrager realistisch. Wel moet het mogelijk zijn meer inkomsten te halen uit de eigen activiteiten en de verschillende samenwerkingen. Het is weliswaar lovenswaardig om de drempel laag te houden voor mensen met een krappe beurs, maar de reguliere toegangsprijs zou hoger kunnen. Ook is het niet duidelijk waarom literaire talenten gratis zouden moeten deelnemen aan een schrijverskamp. Een eigen bijdrage lijkt gerechtvaardigd.
Geadviseerd bedrag
De commissie adviseert een subsidie van € 67.000,- toe te kennen. Die lichte verhoging ten opzichte van het subsidieniveau 2024 is volgens de commissie noodzakelijk om een voldoende basis te leggen onder de toekomst van de aanvrager.