Advies: positief, binnen budget
Samenvatting van de aanvraag
“Op Koningsdag 2023 schitterde Villa Zebra op nationale televisie met een opvallend kunstproject: een symbolische gele villa, inclusief onze kenmerkende ‘Gibra’ op het dak. Een kunstwerk, geïnspireerd en gemaakt door kinderen met kunstenaars. Vol trots toonden wij hier aan iedereen waar kunstenaars en kinderen uit heel Rotterdam ruim drie maanden aan hebben gewerkt . Een project waarin hun zelfbeeld en emoties tot leven kwamen en waar wij lieten zien waar wij goed in zijn.
Villa Zebra benadert al bijna 25 jaar krachtig cultuureducatie als empowerment, met verbeeldingskracht als kern. Wij zijn een levendig laboratorium, waar ruimte is voor onderzoek, dialoog en expressie. Ruimte om jezelf te ontdekken, maar ook te experimenten met kunsteducatie. De nauwe samenwerkingen tussen kunstenaars en kinderen (2-12) op onze locatie op de Stieltjesstraat, wekelijks op de scholen, of in de wijk komen samen rondom 1 doel: groei.
En juist groei en ontwikkeling staan centraal in onze aanvraag. Toen we in 2001 startten op het museumplein waren we pioniers op vele fronten. In 2005 vestigden we ons op Rotterdam-Zuid. Nu trekken we ‘verder’ in de haarvaten van onze stad. Met de verhuizing in 2028 naar de Kaai, een kindvriendelijke wijk in aanbouw, plant Villa Zebra een volgende stad in haar ontwikkeling. Op De Kaai kunnen we grotere impact hebben op de stad. Deze nieuwe fase biedt kansen om een gemeenschap te vormen, waarbij Villa Zebra actief participeert in stadsontwikkeling en waar cultuureducatie een startpunt is voor cultuur, geïntegreerd in het dagelijkse leven.
We stellen in al onze activiteiten het proces, spelen, ontdekken en samenwerken centraal. Zo bereiden we ook onze verhuizing voor: met een vierjarig proces met elk jaar een helder thema als rode draad. We bouwen ons team weer op naar volle sterkte en met goede arbeidsomstandigheden voor allen. Komende periode bouwen we bewust aan onze partnerschappen in primair onderwijs, bij maatschappelijke instellingen en met onze collega’s uit de stad. We maken bewuste keuzes. Wat we zeker doen: nog directer samenwerken met kunstenaars (bijvoorbeeld via onze toekomstige huisgenoot SKAR) en de omgeving van kinderen. We doen dat op onze eigenzinnige manier, want ook hier is het proces van belang.
Voor onze doelgroep van kinderen in de leeftijd 7-12 jaar werken we letterlijk vanuit ‘niets naar iets’: letterlijk. Door steeds te starten met een lege zaal en een kast vol materialen of door projecten samen met de kinderen uit Feijenoord in de lege emballagehal op de Kaai. Voor de jongste kinderen van 2-6 jaar combineren we kunst, taalontwikkeling en spelen in een omgeving waarin groei van kind en ouder centraal staat. We gaan met onze cultuurcoaches en CMK-partners voor kwaliteit en keuzes. Samen met vakopleidingen en internationale collega’s ontdekken we aan de hand van onderzoek en experiment de onschatbare waarde van Villa Zebra voor de stad.”
Artistieke en inhoudelijke kwaliteit
De commissie beoordeelt de artistiek-inhoudelijke kwaliteit als zeer goed. Villa Zebra is voor Rotterdammers dé plek om met je kind(eren) voor het eerst kunst te ontdekken. Vanaf de start van Cultuureducatie met Kwaliteit (CmK) in 2012 is de organisatie daarnaast via KCR aangesloten bij verschillende scholen om duurzame samenwerking met het onderwijs op te zetten. Dit heeft een aantal vaste partners opgeleverd. Elk traject start met een vraag, en eindigt met een eindproduct waarin de stem van het kind en van de kunstenaar terug te horen zijn. Het proces staat centraal.
Villa Zebra laat in dit heldere en concrete plan zien dat de organisatie deze vorm van cultuureducatie uitstekend beheerst.
Wat betreft talentontwikkeling is Villa Zebra vooral een plek waar kunstenaars zich kunnen ontwikkelen vanuit hun eigen visie en praktijk. Vanuit de residentiegedachte krijgen kunstenaars de ruimte om aan de slag te gaan met de ontwikkeling van kunst en tentoonstellingsruimte, waarbinnen de participatie van kinderen een centrale rol inneemt. Villa Zebra is daarmee een unieke, waardevolle leerplek.
De rol die Villa Zebra op zich wil nemen als verbinder in de wijk op de nog te realiseren nieuwe locatie is nieuw voor de organisatie. Villa Zebra heeft al in de wijken gewerkt vanuit de huidige locatie, maar op de nieuwe plek wil de organisatie vooral in gaan zetten op placemaking. Of Villa Zebra hiertoe voldoende is toegerust, is de vraag die in dit advies centraal staat; er is namelijk een financiële investering vereist om dit plan tot realiteit te maken.
Villa Zebra is er niet alleen voor Rotterdammers, maar heeft ook aantrekkingskracht op bezoekers van ver buiten de stad. De organisatie biedt ruimte voor onderzoek, ontdekken en dialoog. De opsplitsing in twee leeftijdsgroepen (2-6 en 7-12) en de daarbij behorende focus komen geloofwaardig over. De uitwerking voor 7-12 (stimuleren van verbeelding en creativiteit) lijkt wat verder dan die voor de jongste kinderen. De organisatie erkent dat zelf ook door in de plannen op te nemen dat ze willen aansluiten bij het gemeentelijke programma ‘Een stevige start’. Villa Zebra presenteert ook overtuigende plannen voor de leeftijd 0-2, en voor intergenerationele activiteiten. Er is een apart programma voor begeleiders (ouders en docenten) en een heldere visie op hoe ze met kunstenaars willen werken. In het verhaal over de doelgroepen blijft de gewenste toekomstige doelgroep – die van de nieuwe wijk De Kaai – wat onderbelicht.
Het plan van Villa Zebra getuigt van lef: de organisatie durft keuzes en grote stappen te maken en legt daarbij een heldere focus aan de dag. Zo introduceren ze voor de aankomende vier jaar het concept van themajaren, waarbij elk jaar in het teken staat van een centraal thema, ter voorbereiding op de verhuizing. Ook zoeken ze ieder jaar verbinding met een andere Rotterdamse culturele instelling, binnen verschillende disciplines. De werkwijze komt authentiek over, al is Villa Zebra inmiddels niet meer de enige die op deze manier werkt: steeds meer musea hanteren deze multidisciplinaire werkwijze ook. De actualiteit en creativiteit komen tot uiting in de opdrachten die zij aan kunstenaars geven voor deelname aan projecten.
Waarde voor de stad, de bewoner en de discipline
De commissie beoordeelt de waarde voor de stad, haar bewoners en de discipline als zeer goed. Villa Zebra werkt samen met organisaties uit verschillende domeinen. Belangrijk is dat Villa Zebra zich als kleine organisatie inzet voor duurzame samenwerkingen met scholen. Hierin hebben ze gelet op hun geringe omvang een goed bereik. De samenwerking met het hoger onderwijs richt zich vooral op onderzoek en het sturen op impact: het doel is om de talentontwikkelingsmethode voor kunstenaars te beschrijven en verankeren. De samenwerking met de Erasmus Universiteit Rotterdam (EUR) richt zich op de rol die Villa Zebra op zich wil nemen als wijkverbinder in de nieuwe wijk. Internationaal is Villa Zebra verbonden aan verschillende organisaties met een vergelijkbaar profiel.
Op de nieuwe plek wil Villa Zebra vanuit sociaal ondernemerschap werken met inclusieve leveranciers in de horeca, en met partijen die belangrijk zijn binnen de wijk zoals SOL (welzijnswerk). Ook wil Villa Zebra de samenwerking met SKAR verbreden.
In de sterke focus van Villa Zebra op de nieuwe plek (die overigens pas opent over ten minste drie jaar) schuilen volgens de commissie twee risico’s. Het eerste is dat er geen plan B lijkt te zijn: wat als de verhuizing niet doorgaat, terwijl alle activiteiten en outreach daar wel op gericht zijn? Daarvan had de commissie graag een risicoanalyse gezien. Het tweede is dat onduidelijk is hoe een ingrijpende verhuizing zich verhoudt tot de vele andere plannen (meer makers betrekken, een team van urban kunstenaars starten, samenwerking met kunstinstellingen, onderzoek met EUR, een intergenerationeel project starten, een grootschalige digitaliseringsstap zetten, samenwerking met mbo en hbo, etc.). Die zouden onder invloed van de verhuizing gemakkelijk uit- of afgesteld kunnen worden. De vrees is dat de focus van Villa Zebra op de nieuwe plek de brede interconnectiviteit in de weg zou kunnen gaan zitten, en dat de ontwikkeling van de organisatie enkele jaren on hold wordt gezet.
De werkwijze is waardevol, maar niet direct innovatief te noemen. Villa Zebra wil vernieuwen door met meer en andere kunstenaars samen te werken en door elk jaar een thema vast te stellen en een daarop afgestemde samenwerking met een culturele instelling aan te gaan. Villa Zebra zit aan tafel bij de gemeentelijke afdeling Stadsontwikkeling; ook dat is geen innovatie, maar wel een stap vooruit. De commissie hoopt dat de organisatie kan laten zien wat de betekenis van kunst en cultuur kan zijn voor integrale gebiedsontwikkeling, en voor het welzijn en de welvaart van de mensen die er (in de buurt) wonen.
De activiteiten van Villa Zebra trekken een divers publiek, mede ook omdat ze zich afspelen in de wijken en op scholen. Voor de aankomende jaren zijn duidelijke doelen geformuleerd waarmee lokale vrijetijdsgenieters en flanerende plezierzoekers bereikt moeten worden. Zo wil de organisatie met een meer diverse groep kunstenaars gaan werken, aansluiten bij een outreach-programma, een kinderraad oprichten en nauwer contact aangaan met maatschappelijke partners in de wijk. De focus ligt op de Kaai en daardoor minder op de satellieten en pop-ups in de stad. De Kaai wordt geïntroduceerd als een diverse buurt, met verschillende soorten woningen en bewoners; de commissie hoopt dat die omschrijving ook realiteit wordt.
De entreeprijs van een tientje (gratis met Rotterdampas) vindt de commissie in het licht van inclusie en toegankelijkheid fors. Villa Zebra onderscheidt zich wel door als een van de weinige aanvragers te zoeken naar een goede manier om de prijzen te differentiëren.
Zakelijke kwaliteit
De commissie beoordeelt de zakelijke kwaliteit als goed. Villa Zebra komt uit een enigszins onrustige periode en toont zich kritisch op het eigen functioneren. Er lijkt nu echter rust hersteld in de organisatie en er staat een nieuwe directeur aan het roer. De commissie waardeert dat de organisatie helder aangeeft waar de knelpunten zaten en zitten, en dat er toegewerkt wordt naar een bedrijfsvoering die aansluit bij de plannen.
Villa Zebra toont zich bewust van de principes van de Governance Code Cultuur, en van de onderdelen waar actie op nodig is. Op de Fair Practice Code gaat de organisatie wat dieper in. Het is goed om te zien dat Villa Zebra zich in wil zetten om kunstvakdocenten met een vast contract aan zich te binden. De organisatie weet wat er nodig is om medewerkers, vrijwilligers en bezoekers een veilige en transparante (werk)omgeving te geven, en zet zich daar proactief voor in. Het is daarom jammer dat uit de aangeleverde cijfers niet duidelijk af te leiden is dat Villa Zebra aan fair pay doet.
Op het gebied van diversiteit en inclusie geeft het meerjarenbeleidsplan een mooi voorbeeld van wie je op een dag allemaal tegenkomt op verschillende plekken in het gebouw, zowel in de tentoonstellingsruimte als op kantoor. De mensen in vaste dienst zijn nog geen weerspiegeling van de inwoners van Rotterdam, maar door de hele instelling heen is wel een brede diversiteit terug te zien. Voor de diversificatie van dat vaste team noemt Villa Zebra concrete doelen en een summiere aanpak.
Villa Zebra kende de afgelopen jaren een hoog ziekteverzuim, en nam daar gepaste maatregelen tegen.
Bij Villa Zebra is sprake van een gezonde financiële bedrijfsvoering. De baten en lasten waren de voorgaande jaren voldoende op elkaar afgestemd en Villa Zebra behaalde geringe winsten. Hierdoor is het weerstandsvermogen verbeterd, hoewel nog niet op het door Villa Zebra gewenste niveau. Verder is de liquiditeitspositie als goed aan te merken. Het subsidieaandeel op de totale omzet daalt van 67 procent (2022) naar 60 procent (2025-2028). Dat is nog steeds fors; de afhankelijkheid van subsidies maakt Villa Zebra kwetsbaar. De gemeente Rotterdam is de grootste subsidieverstrekker.
Die kwetsbaarheid wordt de komende periode niet kleiner, met name door in het plan een grote belofte voor de toekomst neer te leggen. Het meerjarenbeleidsplan is met name beschrijvend van aard, een nadere kwantitatieve uiteenzetting van de plannen ontbreekt. Villa Zebra begroot een forse groei van de lasten en wil deze financieren met hogere bijdragen uit private middelen en een veel hogere subsidie vanuit het Cultuurplan. Opmerkelijk is dat de overige subsidies met € 58.000,- dalen ten opzichte van 2022. Een duidelijke specificatie of onderbouwing van zowel de begrote baten als lasten ontbreekt evenwel. De commissie kan daar enig begrip voor opbrengen: zoiets is tot op zekere hoogte eigen aan development.
Villa Zebra geeft aan meer te vragen voor toepassen van fair pay: de commissie stelt dat dat in de huidige periode al gerealiseerd had moeten zijn. Ook het vervangen van onbetaalde uren valt daaronder.
Positief is dat het omzetaandeel van de eigen inkomsten groeit en dat de eigen inkomsten uit meerdere bronnen zijn opgebouwd. Met het oog op de trackrecord van de organisatie is echter onduidelijk in hoeverre de begrote groei van deze inkomsten haalbaar is. Daarbij is de commissie kritisch op de eenzijdigheid van het dekkingsplan: de opname van landelijke fondsen en de Afdeling Stadsontwikkeling was passend geweest. Villa Zebra geeft aan met externe fondsenwervers te gaan werken, die deze hiaten zouden kunnen herstellen.
Geadviseerd bedrag
Op basis van de cijfers 2022 constateert de commissie dat het subsidiepercentage vanuit het Cultuurplan rond de 35 procent lag. De commissie adviseert om aan dat percentage vast te houden. Aanvullend adviseert de commissie om bij te dragen aan bedrijfsvoering en digitaliseringsprocessen (à € 5.000,-), en aan de aanstelling van een fondsenwerver (helft inhuur derden à € 17.500,-). Toegepast op de normbegroting levert dat een bedrag op van € 587.500,-. Verder adviseert de commissie om het niveau van BKV-gelden van 2024 te handhaven.